Potencjał dziecka w wieku przedszkolnym powinien być jak najlepiej wykorzystany. W edukacji warto zatem postawić na indywidualne podejście oraz zwrócić uwagę na szczególne potrzeby każdego dziecka. Im więcej czasu nauczyciel poświęci na ten cel, tym większa będzie aktywność ucznia i tym większy osiągnie on sukces.

Dostosowywanie sposobu nauczania do rozmaitych potrzeb uczniów najlepiej rozpoczynać już na etapie edukacji przedszkolnej. Okres ten jest często pierwszym momentem, kiedy dziecko wchodzi w większą grupę społeczną. To ważny początek długiego procesu socjalizacji. Satysfakcja i nauka dziecka, wynikające z przebywania w grupie rówieśniczej, zależne są od dwóch czynników. Z jednej strony są to osobiste uwarunkowania malucha, z drugiej umiejętności i wiedza merytoryczna opiekuna grupy. W przedziale wiekowym 3–6 lat po raz pierwszy zaobserwować możemy u dzieci różnice, które mają kilka przyczyn. Jak zwraca uwagę dr Barbara Ostafińska-Molik z Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego, każdy przedszkolak, rozpoczynając edukację wczesnoszkolną, podejmuje ją z różnym poziomem umiejętności. – Ze względu na różnice w zasobach społecznych rodziny, jej świadomości pedagogicznej i innych czynników, dzieci przychodzą z charakterystyczną tylko sobie „wyprawką intelektualną”. Dodatkowo każdy przedszkolak wyposażony jest w specyficzny, sobie tylko właściwy zestaw umiejętności, tempo uczenia się czy preferencji dróg uczenia się – mówi. Warto w przedszkolu stworzyć warunki sprzyjające osiągnięciu przez dziecko pełnego potencjału. Możliwe jest to przede wszystkim wtedy, kiedy nauczyciel poświęci czas na rozpoznanie indywidualnych potrzeb wychowanków oraz dopasuje metody pracy do tych wymagań.

Zauważyć różnicę

Pomocne w wyborze odpowiedniej metody pracy z dzieckiem jest ustalenie sposobu, w jaki przedszkolak zapamiętuje i odtwarza zdobywaną wiedzę. – Są dzieci, które szybko się uczą, zapamiętują, kiedy są w ciągłym ruchu (tzw. kinestetycy). Dziecko, u którego dominującym kanałem nauki jest słuch, będzie preferować naukę przez dźwięki (szybko zapamiętuje piosenki, wierszyki, kiedy je słyszy – tzw. słuchowiec), zaś przedszkolak, którego mózg preferuje obraz, będzie bardzo szybko uczyć się, oglądając plansze czy książeczki (tzw. wzrokowiec) – wyjaśnia dr Barbara Ostafińska-Molik.

Można to osiągnąć dzięki kilku krokom. Pierwszy to rozmowa z rodzicem, drugi – obserwacja upodobań i talentów dziecka, zaś trzeci to ustalenie stopnia samodzielności dziecka i jego ograniczeń (np. wynikających z choroby). Dzięki takiej diagnozie możliwe jest uwzględnienie osobowości dziecka i jego możliwości podczas zajęć i zabaw w przedszkolu. W efekcie dziecko wyniesie z zajęć dużo więcej niż w przypadku braku takiego podejścia.

Jednolitość jako cel,a nie metoda

Celem, jaki stawiają sobie wszyscy nauczyciele przed- szkolni, jest zbudowanie u swoich wychowanków solidnych podstaw i warunków do dalszej nauki i rozwoju osobistego. Wspólny dla wszystkich cel nie oznacza jednak jednej drogi prowadzącej do jego osiągnięcia. – Nie ma jednej skutecznej metody uczenia się dla wszystkich. Personalizacja metod nauczania, dobrana do preferencji dziecka, pozwala mu na szybsze opanowywanie nowych treści, a tym samym budowanie w nim prze- konania o własnej sprawczości i skuteczności – podkreśla dr Barbara Ostafińska-Molik. Adaptacja przedszkolna to okres ważnych odkryć poznawczych dla dziecka. W tym czasie po raz pierwszy w życiu dziecko widzi, jak inni reagują na jego zachowanie. W przedszkolu dziecko rozpoczyna właściwą edukację oraz kształtuje swoje podejście do nauki. Najlepiej, by już wtedy nabrało przekonania, że nauka jest przyjemnością. – Dlatego ocenianie i traktowanie wszystkich dzieci tak samo jest błędem. U wielu z nich kształtuje to bowiem przekonanie: „nie dam rady”, „nie nadaję się”, „inni są lepsi ode mnie”, a to bardzo osłabia motywację do nauki i wiarę w sukces. Nawet jeśli dziecko doznaje porażki, to często od nauczycieli zależy, czy będzie ono następnie potrafiło przekuć ją w sukces – mówi dr Barbara Ostafińska-Molik. Rozpoczynając pracę z grupą dzieci w przedszkolu, należy więc starać się odkryć różnice między nimi, poznać ich mocne strony, talenty i umiejętności.

Metody pracy

Dla większości nauczycieli wychowania przedszkolnego jasne jest, że to zabawa (szczególnie jeśli jest twórcza i łączy treści z rozmaitych dziedzin) w szczególny sposób aktywizuje i motywuje dzieci w wieku 3–6 lat. Zabawa pozwala także na stosowanie nauczania zindywidualizowanego, czyli takiego, które uwzględnia możliwości i problemy rozwojowe dzieci, ich temperamenty, tempo ich pracy, posiadane doświadczenia oraz zainteresowania. – Należy jednak pamiętać, że pewne umiejętności potrzebują czasu, np. dziewczynce naturalnie łatwiej jest starannie kolorować niż chłopcu, co nie znaczy, że chłopiec tego nie potrafi. On potrzebuje więcej czasu, aby lepiej ukształtowała się u niego motoryka mała, odpowiedzialna za staranność prac manualnych. Dlatego w indywidualizacji niezwykle ważne jest nie tylko rozumienie różnic w preferencjach stylów uczenia się, ale również różnic wynikających z naszych naturalnych ograniczeń – podkreśla dr Barbara Ostafińska-Molik. Stosowanie tych samych kryteriów oceny względem wszystkich dzieci może negatywnie wpływać na ich poczucie własnej wartości. Świetnie sprawdza się za to chwalenie, docenianie, nagradzanie twórczej postawy dziecka w podejmowanych działaniach. Najlepiej zatem unikać krytykowania czy oceniania, a zamiast tego podsuwać dziecku sposoby na to, jak udoskonalić obszary, które wymagają u niego poprawy. Sytuacja taka wspiera rozwój kreatywności i chęci dziecka do dalszej pracy. Dzięki temu przedszkolak staje się bardziej śmiały, decyzyjny, twórczy i chętniej podejmuje wyzwania. – Dziecko w wieku przedszkolnym najbardziej potrzebuje wiary w to, że da radę. Żeby odnieść sukces, trzeba trenować, uczyć się i próbować! Pamiętajmy, że nie ma głupich dzieci, są tylko nieskuteczne sposoby nauczania – podsumowuje dr Barbara Ostafińska-Molik.

Indywidualizację nauczania powinniśmy traktować przede wszystkim jako konieczność otoczenia troską każdego dziecka i gotowość nauczyciela do nawiązywania z nim bezpośrednich kontaktów. Pamiętając o tym, że każdy przedszkolak ma swoją indywidualną drogę rozwoju, łatwiej jest o wypracowanie takich metod i form pracy, które pozwolą dotrzeć do każdego dziecka.

Zasady wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka

• ZASADA NIEKIEROWANIA – nauczyciel powstrzymuje się od krytycznych uwag
• ZASADA NIEPRZYSPIESZANIA – nauczy- ciel pozwala dziecku stopniowo pokonywać trudności przy współudziale rówieśników
• ZASADA ŻYCZLIWOŚCI I OTWARTOŚCI – nauczyciel umożliwia budowanie przyjaznych relacji między dziećmi
• ZASADA USPRAWIEDLIWIANIA I SZACUNKU – nauczyciel wykazuje akceptację i zrozumienie dla poczynań dziecka
• ZASADA REFLEKSJI NAD SFERĄ UCZUĆ – nauczyciel prowadzi dialog z dzieckiem, pozwalający na stopniowe uświadamianie jego własnych uczuć i emocji

Oprac. na podst. A. Jackiewicz, Metody aktywizujące i wspierające edukację dzieci w wieku przedszkolnym, Białystok 2011.

Artykuł ukazał się w kwartalniku „Z klasą. Magazyn dla nauczycieli” nr 01(03)/2016

Autor artykułu: BEATA PAŁAC